بسمه تعالی

آیین نامه حقوق مالکیت فکری دانشگاه علم و صنعت ایران

مقدمه

اين خط‌مشی و ضوابط، در راستاي رسالت دانشگاه‌ها مبنی بر “فراهم‌ نمودن زمينه حمايت از حقوق مالكيت فكري” و همچنين پيش‌بينی ساختارهای اجرايی لازم براي طراحی و استقرار كامل نظام حقوق مالكيت فكری متناسب با تحولات این حوزه در سطح ملی و استفاده از مزایای موجود در نظام های بين‌المللی تدوين گرديده است و بكارگيری آن، زمينة توسعه و تجاريی سازی نتايج حاصل از دارایی های فكری را با ايجاد انگيزه برای پديدآورنده و نيز حفظ منافع دانشگاه فراهم می سازد.

ماده۱- تعاریف

• دانشگاه: منظور از دانشگاه، دانشگاه علم و صنعت ایران می­ باشد.
• شرکت دانش ­بنیان: شرکتی است که با بکارگیری دارایی­ های فکری در قالب ارائه مستمر محصول یا خدمات، خلق ارزش می­کند. هم افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش­ محور و تجاری­ سازی نتایج تحقیق و توسعه از ماموریت­ های این شرکت ها خواهد بود.
• تجاری­ سازی: فرآیند انتقال دانش و فناوری از مراکز تحقیقاتی به صنایع موجود یا کسب و کارهای جدید تجاری­ سازی نامیده می ­شود. در واقع تجاری کردن، فرآیندی است که از طرح کردن و پروردن یک ایده آغاز شده و به سمت تولید (کالا و خدمات) و در نهایت، فروش آن به مشتری (صنعت یا استفاده کننده نهایی آن) می­ انجامد.
• اختراع: محصول يا فرآيندي است كه راه نويني را جهت انجام كاري و يا راه حل فني جديدي را براي حل مشكلي ارائه مي‌نمايد. اختراعي قابل ثبت است كه جديد، حاوي گام ابتكاري و عملاً قابل استفاده بوده و از موارد غيرقابل ثبت مندرج در قانون (نظير تئوريه ا، روش های رياضی، روش های معالجه انسان يا حيوان، روش های انجام تجارت و کشف مواد طبيعی) نباشد.
• نوآوري(Innovation): عبارت است از بكارگيري موفق ايده‌هاي نو كه به صورت محصول و يا خدمات جديد يا بهبوديافته، عملاً مورد بهره‌برداري قرار مي‌گيرد.
• گواهينامه اختراع (Patent): عبارت‌ است از سندي متضمن گواهي حقي انحصاري كه در قبال افشاي جزئيات فني يك اختراع براي عموم، براي يك دوره زماني محدود (معمولاً ۲۰ ساله) به مالك اختراع اعطا مي‌گردد و البته در كشور يا كشورهايي معتبر است كه اين اختراع در آنها به ثبت رسيده باشد. دارندۀ گواهينامه اختراع، داراي حقي انحصاري جهت توليد، توزيع، استفاده و يا واگذاري نتيجه اختراع خود مي‌باشد. پس از انقضای مدت زمان اعتبار گواهينامه اختراع، عموم می‌توانند از نتايج آن بصورت رايگان استفاده نمايند.
• کارگزار مالی: نهاد مالی است که وظیفه ارایه خدمات مالی نوین مورد نیاز، جهت تجار ی­سازی را در قالب ­هایی مانند سرمایه ­گذاری ریسک­پذیر، تسهیلات کم بهره و ارایه ضمانت­ های مورد نیاز برعهده دارد.
• دارایی فکری (Intellectual Property): دارایی­ های حاصل از خلاقیت­ های فکری انسان که می­تواند در زمینه­ های مختلف نظیر اختراعات، طرح­ های صنعتی، نرم افزارهای رایانه­ ای و دستاوردهای علمی و پژوهشی وی باشد. به طور خاص در زمینه­ های فنی، منظور از دارایی فکری، دانش فنی یا توانایی فنی از نوع دارایی غیرفیزیکی و ناملموس است که قابلیت خلق ارزش از طریق ارایه محصول یا خدمت مرتبط به بازار را دارد. این دارایی از طریق ثبت اختراع داخلی یا بین­ المللی یا گواهی اسرار تجاری، در انحصار دارنده آن درآمده و از طریق قراردادهای واگذاری حق امتیاز، امکان بهره ­برداری از آن برای شرکت­ های دانش­ بنیان فراهم می­ شود.
• پدیدآورنده/ پدیدآورندگان: به فرد یا افراد حقیقی اطلاق می­گردد که یکی از مصادیق دارایی فکری را در زمان همکاری با دانشگاه و با استفاده از تسهیلات آن ایجاد کرده باشد.
• واگذاری امتیاز بهره ­برداری از دارایی فکری (Licensing): قراردادی است بین مالک دارایی فکری و متقاضی بهره ­برداری از آن دارایی که به موجب آن قرارداد، متقاضی در قبال پرداخت مبلغی (به صورت درصدی از درآمد حاصل از فروش محصول (Royalty) و یا مبلغی ثابت)، مجوز بهره ­برداری از دارایی فکری را بدست می­ آورد.
• حامی (Sponser): افرادی حقیقی یا حقوقی (اعم از دولتی یا غیردولتی) هستند که در کنار دانشگاه و پدیدآورنده/ پدیدآورندگان در ایجاد دارایی فکری (معمولاً از طریق حمایت مالی) سهیم می­ باشند.
• شورای فناوری: عالی‌ترین شورایی که در دانشگاه در خصوص سیاستگذاری و نظارت بر فعالیت های توسعه فناوری،‌ تجاری‌سازی و کارآ‏فرینی مطابق با آیین نامه‌ای که به تصویب هیات رئیسه خواهد رسید، تشکیل می‌گردد.

ماده ۲- اهداف

• فراهم‌سازی زمينه‌های توسعه علم و فنّاوری از طريق ايجاد محيطی مناسب براي شكوفایی خلاقيت‌ها و اشاعه و بكارگيری دستاوردهای جديد پژوهش و فنّاوری در كشور
• نهادينه‌سازی حقوق مالكيت فكری و تقويت انگيزه مادی و معنوی در افراد جهت فعاليت هرچه بيشتر در عرصه‌ پژوهش و توسعه فنّاوری و بالطبع افزايش امكان تجاريی سازی دستاوردها در راستای منافع عمومی
• ارائه چارچوبی شفاف و تبیین حقوق و تعهدات دانشگاه، پدیدآورنده/ پدیدآورندگان و حامیان در ارتباط با دارایی­ های فکری ایجاد شده و در نتیجه کاهش اختلافات در زمینه حقوق مالکیت فکری
• آگاه‌ ساختن افرادي كه از اعتبارات، تسهيلات و يا امكانات دانشگاه استفاده مي‌نمايند نسبت به حقوق مالكيت فكري و به ‌ويژه نحوه پوشش ‌دادن هزينه‌ها و تقسيم منافع مادي و معنوي حاصله
• توسعه مهارت محققین برای درک، تفسیر و تحلیل اطلاعات فنی- حقوقی و تجاری پتنت ها و دیگر اسناد مالکیت فکری
• استفاده از اطلاعات حاصل از تحلیل اسناد مالکیت فکری برای هدایت و راهبری طرح­ های استراتژیک تحقیقاتی
• ایجاد درآمد پایدار دانش ­بنیان برای دانشگاه و کمک به تجاری­ سازی دستاوردهای محصولات دانش بنیان
• ایجاد انگیزه برای مجریان پژوهشی در راستای خلق و توسعه فناوری­ های ارزش آفرین، تسهیل توسعه دارایی­ های فکری با ارزش برای دانشگاه و مجری پژوهشی، تشویق و ارتقای خلاقیت و نوآوری در دانشگاه به منظور کسب مزیت اقتصادی

ماده ۳- اصول کلی

• اين آیین­ نامه و ضوابط بر تمام افراد شاغل در دانشگاه (اعم از اعضای هيأت علمی، كارشناسان، تكنسين‌ها و دانشجويان) و بطور كلی هر فردی که از تسهيلات، اعتبارات و امكانات دانشگاه (در راستای انجام يك فعاليت تحقيقاتی در طی زمان معينی كه با دانشگاه همكاری دارد) استفاده نمايد، حاكم می باشد.
• مدیریت توسعه فناوری، تجاری‌سازی و کارآفرینی، مدیریت همکاری های علمی و صنعتی و مركز رشد در ارتباط با افراد، واحدهای فنّاور و يا مراكزی كه در آنها مستقر می باشند نقش حامی را داشته و می توانند طی قراردادی از در‌آمدهای حاصل از دارايي‌های فكری ايجادشده توسط آنها برخوردار گردند.
• دانشگاه صرفا در نتايج مادی حاصل از هرگونه دارایی فكری كه بر اثر فعاليت فردی يا گروهی با استفاده از امكانات، تجهيزات و يا اعتبارات دانشگاه انجام شود، دارای حق خواهد بود، مگر اینکه در قراردادی قبل از خلق دارایی فکری شرایط دیگری ذکر شده باشد. همچنین خلق دارایی فکری با استفاده از امکانات دیگر سازمان ها و نهادها در صورتی که از امکانات مالی، فضا و تسهیلات دانشگاه به هیچ مقدار استفاده نشده باشد و همچنین دانشجویان دانشگاه در آن نقشی نداشته باشند، مجاز است و اینگونه از موارد نیاز به اطلاع به دانشگاه ندارد.
• امتیازات بخش ثبت اختراع و دستاوردهای پژوهشی و فناوری در تمام آیین­ نامه­ ها و دستورالعمل ها مصوب اعم از اعتبار پژوهشی و گرنت و یا ترفیعات و ارتقا مرتبه و … صرفا در صورت رعایت مفاد این آیین­ نامه قابل محاسبه می‌باشد.
• چنانچه پديد‌آورنده ادعا نمايد كه دارايي فكري، بدون استفاده مؤثر از منابع و امكانات دانشگاه حاصل شده‌است، در صورت بررسي مدارك و پذيرش ادعاي مذكور در شورای فناوری دانشگاه، دانشگاه بصورت مكتوب اعلام مي‌نمايد كه ادعايي را مبني‌ بر مالكيت آن دارايي فكري ندارد.
• ميزان سهم دانشگاه، پديدآورنده/ پدیدآورندگان و حامي و نيز امكان استفادة رايگان و نامحدود آنها از دارايي فكري حاصله، در قرارداد همكاري منعقده تعيين مي‌گردد.
• وضعيت نهايي مالكيت تجهيزات خريداري شده و يا ايجاد شده در طي هر پروژه در قرارداد مربوطه مشخص مي‌گردد.
• اگر دانشگاه بر اساس قراردادي تمام يا بخشي از حقوق مالكيت فكري حاصله را به ديگري اعطا نمايد، حقوق پديدآورنده دارايي فكري مربوطه و حامي نيز در قرارداد مذكور لحاظ ‌خواهدشد. (با توجه به ماده ۷)
• در كارهاي گروهي، درصد سهم كليه افرادي كه در ايجاد يک دارايي فكري مشارکت داشته‌اند قبل از ارائة درخواست تقاضاي ثبت، بصورت مكتوب مشخص مي‌‌گردد. در مواردي‌كه درصد سهم هر يك از افراد مزبور مشخص نشده باشد، منافع حاصله به‌صورت مساوي بين آنها تقسيم خواهد شد.
• دانشگاه، ثبت و بهره‌برداري از دارايي‌هاي فكري را بدون دليل موجه به تأخير نخواهد انداخت و تمام مکانیزم های لازم را جهت تجاری‌سازی آن فراهم خواهد نمود.
• پدیدآورندگان و یا اشخاص ثالث می‌توانند در جهت تجاری‌سازی دارایی‌های فکری دانشگاه اقدام نمایند، لیکن هرگونه قرارداد و موافقت‌نامه در جهت كسب مجوز و يا بهره‌برداري تجاري از دارايي فكري، با نظارت مدیریت توسعه فناوری، تجاری‌سازی و کارآفرینی به عنوان مسئول صیانت از دارایی های فكري دانشگاه صورت مي‌‌پذيرد و اطلاعات مربوط به آن در دانشگاه ثبت و نگهداري مي‌گردد.
• افرادي كه فعاليت آنها با استفاده از امكانات، تجهيزات و يا با كمك بودجه دانشگاه، منجر به نوعي از دارايي فكري گردد موظفند در اسرع وقت و قبل از هرگونه افشاء اطلاعات مربوط براي سايرين و يا اقدام به ثبت و نشر آنها، مدیریت توسعه فناوری، تجاری‌سازی و کارآفرینی را در جريان قرار داده و اطلاعات مربوط را براي آن واحد افشاء نموده و هماهنگي‌هاي لازم را با آن بعمل آورند.
• افشاء اطلاعات و انتشار دستاوردهاي فعاليت‌هاي پژوهشي كه قابليت ثبت به‌عنوان اختراع را دارند بايد بعد از اقدام جهت ثبت اختراع در مراجع قانوني يا اعلام كتبي دانشگاه مبني بر عدم تمايل به ثبت اختراع صورت گيرد.
• هرگونه اطلاع‌رساني و انتشار دستاوردها (اعم از مكتوب، شفاهي و يا الكترونيكي) توسط پديدآورنده، بايد همراه با ذكر نام دانشگاه صورت ‌گيرد.
• استفاده از نام و آرم دانشگاه به هنگام افشاء اطلاعات براي عموم و يا بهره‌برداري از نتايج تحقيقاتي حاصله، منوط به كسب اجازه از دانشگاه خواهد بود.
• چنانچه دانشگاه و يا پديدآورنده دارايي فكري نتواند و يا تمايلي براي مشاركت در ثبت، كسب مجوزهاي لازم و يا بهره‌برداري از دارايي فكري را نداشته باشد مي‌تواند حقوق خود را طي موافقت‌نامه‌اي به طرف مقابل واگذار نمايد كه جزئيات آن در مذاكرات بين دانشگاه و پديدآورنده تعيين خواهد‌شد.
• چنانچه دانشگاه به هر دليلي، حقوق مربوط به اختراع را به مخترع واگذار نمايد، دانشگاه همچنان مجاز خواهدبود تا از آن اختراع براي مقاصد تحقيقاتي و آموزشي به‌صورت غير انحصاري، غيرقابل انتقال، غيرقابل ابطال و بدون نياز به پرداخت حق امتياز استفاده ‌نمايد.
• كليّه قراردادها، منطبق با خط‌مشي و ضوابط مالكيت‌فكري دانشگاه خواهدبود.
• واگذاري امتياز بهره‌برداري از دارايي فكري به ساير كشورها، با در نظر گرفتن مصالح ملّي، منافع دانشگاه و همچنين توجه به قوانين و مقررات آنها صورت خواهدگرفت.

ماده ۴- ثبت و بهره­ برداری از دارایی­ های فکری

• دستاوردهاي پژوهشي و فنّاوري كه زمينة بهره‌برداري تجاري، كسب مجوز و پروانه توليد و يا ثبت حقوقي آنها وجود دارد، بصورت كتبي به مدیریت توسعه فناوری، تجاری‌سازی و کارآفرینی گزارش مي‌شود تا ارزيابي اوليه (از جهت ضرورت و قابليت ثبت، امكان و نحوه تجاري‌سازي و بهره‌برداري و نيز ارزش گذاري دارايي فكري) انجام گيرد. اين ارزيابي مي‌تواند از طريق بررسي داخلي و يا ارجاع به ساير مؤسسات (نظير مراجع مالكيت فكري مورد تأييد وزارت علوم، تحقيقات و فنّاوري) صورت پذيرد. پس از اين مرحله، دانشگاه مجوزهای لازم جهت ثبت و بهره‌برداري از دارايي فكري را صادر خواهد نمود.
• ارزش‌گذاری ریالی دارایی‌های فکری در قراردادهای غیر انحصاری royalty توسط پدیدآورندگان و اطلاع دفتر توسعه فناوری،‌تجاری‌سازی و کارآ‏فرینی مورد تایید دانشگاه خواهد بود‏، لیکن این ارزش گذاری در قراردادهای فروش کامل دارایی فکری یا بهره‌برداری انحصاری از آن باید توسط هیات رئیسه یا کارگروهی که آن هیات تعیین می‌کند، تایید گردد.

ماده ۵- مالکیت اسمی مالکیت فکری

در آثار حاصل از فعاليت فكري (از جمله گواهينامه اختراع)، بايد نام دانشگاه به‌عنوان مالك اسمي دارايي فكري و همچنين نام پديد‌آورندگان ذكرگردد، مگر اينكه طبق يك توافق‌نامه مكتوب، اين حق بين پديدآورنده دارايي فكري و دانشگاه به‌نحو ديگري تعيين شده ‌باشد. در مورد حامي نيز طبق قرارداد عمل خواهد شد[۱].

ماده ۶- انواع دارایی های فکری

• دارایی فکری ناشی از سرمایه­ گذاری و یا اختصاص بودجه و امکانات از سوی دانشگاه
• دارایی فکری ناشی از اعطای تسهیلات از سوی دانشگاه با بازپرداخت
• دارایی فکری ناشی از قراردادهای ارتباط با صنعت
• دارایی فکری ناشی از پایان­ نامه و رساله­ های دانشجویی
• دارایی فکری ناشی از حمایت و اختصاص اعتبار خارج از دانشگاه از جمله سازمان­ ها و دستگاه­ های دولتی و حمایتی و یا شرکت­ ها و مؤسسات خصوصی

ماده ۷- نحوه تخصیص درآمدهای حاصل از دارایی­ های فکری

• درآمدهاي حاصل از تجاری‌سازی دارايي‌هاي فكري از طریق واگذاری امتیاز بهره‌برداری از دارایی فکری بصورت زير تخصيص خواهند يافت:

• در خصوص سایر آثار مکتوب، آثار هنری و نرم افزارها، شورای فناوری با توجه به نقش دانشگاه و پديد‌آورنده در ايجاد دارايي‌‌فكري، در مورد سهم آنها تصميم‌گيري خواهد نمود.
• در صورتی که پدیدآورندگان تجاری‌سازی دارایی فکری را از طریق تاسیس شرکت و اخذ نشان دانش‌بنیان دنبال نمایند و تقاضای سهام داری دانشگاه را در ازای حق مالکیت فکری نمایند، درخواست ایشان بر اساس «شیوه‌نامه حمایت از شرکت های دانش بنیان» مصوب هیات محترم امنای دانشگاه در مورخ ۱۴/۱۰/۹۵ بررسی خواهد گردید. در صورت عدم تایید دانشگاه جهت سهام داری در شرکت فوق، امتیاز بهره‌برداری از دارایی فکری از طریق قراردادی که سهم هریک از ذینفعان را مطابق جدول بند ۱ این ماده در نظر گرفته باشد، صورت خواهد گرفت.

ماده ۸- سرمایه­ گذاری ریسک­ پذیر

• دانشگاه می­ تواند از محل منابع داخلی و یا با مشارکت با کارگزاران مالی، بر روی تولید یا توسعه دارایی­ های فکری، سرمایه­ گذاری ریسک ­پذیر نماید. در این صورت محل بازگشت سرمایه­ گذاری انجام شده، درآمد حاصل از قراردادهای واگذاری امتیاز خواهد بود.
• – شرایط و توافقات دانشگاه با تیم توسعه­ دهنده دارایی فکری در قرارداد فی­ مابین ایشان با دانشگاه منظور می­ گردد.

ماده ۹- حل و فصل اختلافات

• در متن قراردادها، قوانين ملّي و نيز دادگاه‌های ايران (و در قراردادهای خارجی، دادگاه‌های مورد توافق طرفين) به‌عنوان قوانين و مراجع رسيدگی به اختلافات مشخص مي‌گردند.
• شورای فناوری، سازوكار حل و فصل اختلافاتی كه ممكن است بين دانشگاه، پديد‌آورنده دارايي فكري و يا حامي پيش‌آيد را فراهم می آورد. بطور مثال، در چنين مواردی مي‌توان مسئله را به كميته‌ای متشكل از نمايندگانی از هر يك از طرف‌های دعوا و نيز فرد يا افرادی مرضی الطرفين ارجاع داد.

اين آیین نامه در ۹ ماده در تاريخ ۹۶/۳/۲۳ به تصويب هيأت امنا دانشگاه رسيده و از اين تاريخ به‌مدت سه سال لازم الاجرا مي‌باشد.